HALO, HALO TU POLSKIE RADIO WARSZAWA

Utworzono dnia 13.02.2021

KTO PIERWSZY, TEN… SPRYTNIEJSZY

Radio pojawiło się u progu XX wieku. Autorami tej nowinki technicznej byli Rosjanin Aleksander S. Popow i Włoch Guglielma Marconi. Popow przesłał falę elektromagnetyczną na odległość 80 m. Marconi natomiast, dzięki wykorzystaniu fal elektromagnetycznych do przenoszenia dźwięku, w 1895 roku przekazał sygnały dźwiękowe ze swej pracowni do anteny odbiorczej znajdującej się 2 km od „nadajnika”. To właśnie Marconi w roku 1896, w Anglii, opatentował swój wynalazek. Jednak, aby radio działało należało wykorzystać prace teoretyczne i doświadczenia innych osób, takich jak:

- James Clerk Maxwell – amerykański matematyk i fizyk, który m.in. określił, że fale mogą przenikać przez ciała stałe, np. ściany budynków (1873);

- Heinrich Hertz – jako pierwszy zademonstrował zjawisko łączności bezprzewodowej.

Do miana twórców radia należy dopisać jeszcze jedną osobę – Nikolę Teslę, który spóźnił się z opatentowanie swojego wynalazku zaledwie o kilka dni. A jaki to wynalazek i kto go wyprzedził w biurze patentowym? Obejrzyjcie film.

Komu zawdzięczamy radio? | Ale Historia odc. 134

CIEKAWOSTKA

Wynalazek Marconiego nie spotkał zainteresowania we Włoszech. Nawet tamtejsza poczta, posiadająca dobrze rozwiniętą sieć telegraficzną, uznała ten wynalazek za zbędny.

Wynalazkiem zainteresowali się natomiast Brytyjczycy, którzy wykorzystali go w marynarce i armii. W 1897 roku Marconi wysłał sygnał radiowy ze statku na brzeg, a w 1899 sygnał radiowy przekroczył kanał La Manche.

W 1909 roku Marconi otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za rozwój telegrafii bez drutu.

CIEKAWOSTKA

Wynalazek Marconiego po raz pierwszy wykorzystano w 1909 roku do przeprowadzenia akcji ratowniczej dla dwóch statków pasażerkich, które zderzyły się na Atlantyku. Sygnał SOS wysłany drogą radiową uratował wielu pasażerów Titanica (1912).

HISTORIA RADIA W PIGUŁCE

Stacje radiowe pojawiły się na początku lat dwudziestych XX wieku. Pierwszą stacją radiową na świecie była, nadająca w Pittsburgu, rozgłośnia KDKA. W 1921 roku, w Stanach Zjednoczonych działały tylko cztery stacje radiowe, natomiast w marcu 1923 było ich już 556. Radio stanowiło kosztowne i bardzo popularne hobby. W roku 1927, Calvin Coolidge, „pierwszy prezydent ery radia” podpisał ustawę radiową, normującą sprawy amerykańskiej radiofonii.

Tak jak w przypadku Wielkiej Brytanii, tak i w Polsce, początki radiofonii związane są z wojskiem. W 1918 roku Wojsko Polskie przejęło trzy stacje telegraficzne: w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Stacja krakowska wysyłała w świat polskie komunikaty, nadawane dla prasy krajowej. WAR – radiostacja wojskowa na warszawskiej Cytadeli, nawiązywała łączność z zagranicą. Obsługiwała Ministerstwo Poczt i Telegrafów, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, misje wojskowe i przedstawicielstwa dyplomatyczne. Natomiast stacja poznańska prowadziła korespondencję z zagranicą.

CIEKAWOSTKA

„Z wojsk łączności wyszła kadra wybitnych radiotechników. To oni byli autorami pierwszych podręczników radiotechniki, wykładowcami na kursach wojskowych i cywilnych, współdziałali w tworzeniu szkolnictwa radiotechnicznego” (M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, s. 36).

CIEKAWOSTKA

Pierwsze czasopismo poświęcone radiofonii „Dwutygodnik dla Miłośników Radiotelegrafii i Radiotelefonii Radioamator” ukazało się we wrześniu 1924 roku. Artykuł z 25 września głosił: „Celem pisma naszego jest więc wypełnić dwa zadania: W pierwszym rzędzie udostępnić poznanie radio w szerokich warstwach i przekonać wszystkich wykazujących najmniejsze chociaż zainteresowanie, iż czynne zajęcie nim nie wymaga z ich strony żadnych kwalifikacji […] w drugim rzędzie [zadaniem] będzie dostarczyć swym czytelnikom materiał naukowo-techniczny zawierający praktyczne wskazówki[…]”(M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, ss. 37-38).

Początki polskiej radiofonii przypisuje się datę 1 lutego 1925 roku. To właśnie wtedy, o godz. 18.00, nadano przemówienie ówczesnego dyrektora Spółki Akcyjnej PTR – Romana Rudniewskiego, które brzmiało: „Tu próbna stacja radionadawcza Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie, fala 385 metrów”( M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, s. 41). Od 10 lutego 1925 roku podawano program na kolejny dzień, komunikaty Państwowego Instytutu Meteorologii, a także wiadomości Polskiej Agencji Telegraficznej. Położono nacisk na muzykę polską, dzięki czemu można było usłyszeć utwory Stanisława Moniuszki, Fryderyka Chopina, Zygmunta Noskowskiego czy Ludomira Różyckiego. 14 marca 1926 roku przestała nadawać swój program. W tym dniu nastąpiły pierwsze próby uruchomienia stacji Polskiego Radia.

CIEKAWOSTKA

Warto dodać, że początkowo w samej Warszawie było zaledwie 78 radioabonentów, natomiast 1926 roku 33 188.

18 kwietnia 1926 roku rozpoczyna się historia regularnej radiofonii w Polsce. Program Polskiego Radia był nadawany od 17.00 do 23.00. Jak podkreślał dyrektor Chamiec w wywiadzie dla „Radiofonu Polskiego”: „Do zadań, których całokształt zarysowuje się przed nami, należy krzewienie kultury i sztuki, budzenie energii, jej uszlachetnianie, odwracanie umysłów od trosk codziennych, wytrącających człowieka z równowagi. Jest rzeczą natomiast niezmiernie trudną z góry podać szczegółowe dane z zakresu naszej działalności kulturalno-oświatowej. Stawiamy ją poza nawiasem polityki i otwieramy możliwość przemówienia przed mikrofonem tym wszystkim, którzy naszym słuchaczom mają coś obiektywnego do powiedzenia, bez względu, jaki reprezentują kierunek polityczny” (M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, ss. 56-57).

CIEKAWOSTKA

20 lutego 1927 roku Polskie Radio, po raz pierwszy w historii, transmitowało dużą imprezę sportową – konkurs skoków narciarskich na Krokwi w Zakopanem. Natomiast na falach rozgłośni poznańskiej, 11 sierpnia 1929 roku przeprowadzono pierwszą relację z meczu, który rozgrywali Warta Poznań - Philips Eindhoven.

Wkrótce nadawanie rozpoczęły rozgłośnie regionalne Polskiego Radia. Jako pierwsza nadawanie rozpoczęła rozgłośnia krakowska (15.02.1927), następnie Radio Poznań (24.04.1927), radiostacja na Górnym Śląsku (4.12.1927), Radio Wilno (1928) oraz Radio Lwów (1930). W tej ostatniej nadawano audycję „Wesoła Lwowska Fala”, której głównymi bohaterami byli Szczepcio (Kazimierz Wajda) i Tońcio (Henryk Vogelfänger).

Stoją od prawej: Henryk Vogelfanger (Tońko), Stanisław Sielański (woźny Hipek) i Kazimierz Wajda (Szczepko), 1936.

(Nowo zainstalowana aparatura radiowa, 1927)

(Pracownik w słuchawkach podczas pracy w amplifikatorni, 1927-1939)

(Aparatura stacji nadawczej, Katowice, 1928)

CIEKAWOSTKA

W tamtych czasach osoby, które nie płaciły abonamentu nazywano radiopajęczarzami, których definiowano tak: „radiopajęczarzami nazywamy tych, którzy bezprawnie, bez rejestracji, bez uiszczenia przepisanej ustawą opłaty, chyłkiem, boczkiem, ukradkiem, pod łóżkiem czy w szafie na pajęczynach swych pokojowych anten wysysają z eteru fale dla nich nie przeznaczone” (M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, s. 75). Już 22.10.1926 roku skazano pierwszego radiopajęczarza. Był nim właściciel warszawskiej piekarni, który otrzymał karę 500 zł z możliwością zamiany na 2 miesiące aresztu.

Zapraszam do zwiedzenia Polskiego Radia online by poznać jego historię i tajemnice.

W okresie wojennym radio całkowicie zmieniło swoją rolę, stając się źródłem informacji na temat działań wojennych, do walki z najeźdźcą oraz podtrzymując „ducha narodu”. Dużą rolę odegrała Sekcja Polska BBC, która od 7 września 1939, z Londynu, nadawała serwis informacyjny w języku polskim. W warunkach konspiracyjnych działały podziemne radiostacje, m.in.:

Radiostacja „Świt” – zorganizowana na przełomie lat 1941/1942. Zarówno odbiocy, jak i Niemcy byli przekonani, że nadaje z terenów Polski. Tymczasem jej siedziba mieściła się w okolicach miasteczka Bletchley pod Londynem.

Radio „Błyskawica” (8.08.1944-4.10.1944) – „które przekazywało informacje o przebiegu powstania warszawskiego, wypędzeniu ludności z miasta, sytuacji w obozie przejściowym w Pruszkowie i innych ważnych wydarzeniach” (https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2262237,Magia-radia-krotka-historia-polskiej-radiofonii).

Na skutek działań wojennych Polskie Radio zostało zagrabione bądź celowo zniszczone. W efekcie tych działań „radiofonia polska – jako jedyna na świecie – musiała być odbudowana od podstaw” (M. Hermanowski, Radiofonia w Polsce. Zarys dziejów, Poznań 2018, s. 186).

22 listopada 1944 roku Dekretem PKWN reaktywowano działalność Polskiego Radia. Również rozgłośnie regionalne powracały na antenę. Jako pierwsza uruchomiona została stacja w Krakowie (10.02.1945), a następnie w: Katowicach (początek marca 1945), Poznaniu (2.03.1945), Bydgoszczy (1.05.1945), Toruniu (26.10.1947) Gdańsku (29.06.1945), Szczecinie (23-24.12.1945) i Wrocławiu (29.09.1946).

3 października 1949 roku, po raz pierwszy w historii polskiej radiofonii, wyemitowano audycje w układzie Program I oraz Program II Polskiego Radia. W połowie lat pięćdziesiątych rozgłośnie regionalne znajdowały się we wszystkich 17 ówczesnych miastach wojewódzkich.

„W okresie PRL, kiedy radio stało się jednym z kanałów propagandy władz komunistycznych, ważną rolę w przekazywaniu obiektywnych informacji odegrały zagraniczne rozgłośnie, szczególnie Radio Wolna Europa. Dzięki stacji można było posiąść wiedzę o wydarzeniach, do których emisji nie dopuszczała cenzura. Radia Wolna Europa można było posłuchać już w 1952 roku. Władze PRL intensywnie zagłuszały nadawanie sygnału, a za słuchanie stacji groziły surowe represje” (https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2262237,Magia-radia-krotka-historia-polskiej-radiofonii).

Zachęcam do zajrzenia na stronę, która jest poświęcona Rozgłośni Polskiej RWE. Znajdziecie tam mnóstwo nagrań z przemówień i audycji.

Na zakończenie kilka słów o przykładowych audycjach literackich nadawanych w Rozgłośni Polskiej RWE.

„Na czerwonym indeksie” – najdłużej istniejąca audycja, nadawana do 1957 r. Jej tytuł był kilkakrotnie zmieniany: początkowy tytuł „Na czerwonym indeksie”, w latach 80. Zmieniono na „Lektury zakazane”, a w latach 90. na „Wieczorne lektury”. Audycję nadawano od poniedziałku do piątku. Początkowo nadawano prozę lub eseistykę pisarzy emigracyjnych, m.in.: Gustawa Herlinga-Grudzińskiego „Inny świat”, Józefa Czapskiego „Na nieludzkiej ziemi”, Tadeusza Nowakowskiego, Józefa Wittlina, Jerzego Stempowskiego. W 1955 roku większość audycji poświęcona była życiu i twórczości Adama Mickiewicza. Miało to związek z setną rocznicą jego urodzin. W listopadzie 1971 roku nadawano „Pierwszy krąg” Sołżenicyna, a w późniejszych latach „Archipelag GUŁAG” (T. 1 – w 1974, T. 2 – w 1975, a T. 3 w 1978-1979 roku). Drugim rosyjskim noblistą, przedstawianym w audycjach, był Borys Pasternak i jego „Doktor Żywago” (1973). Z innych klasyków światowej literatury wymienić można m.in.: George’a Orwella „Rok 1984” (1954) i „Folwark zwierzęcy” (1974), Arthura Koestlera „Ciemność w południe” (1973), Milana Kundery „Nieznośna lekkość bytu”, Witolda Gombrowicza, Stefana Kisielewskiego, Kazimierza Orłosia, Marka Hłasko czy Leopolda Tyrmanda.

„Kącik Poetycki” – nadawany był w niedzielę, od samego początku do 1960 roku. W audycjach przytaczano wiersze m.in.: Stanisława Balińskiego, Beaty Obertyńskiej, Stanisława Młodożeńca, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Norwida, Adama Asnyka, Ignacego Krasickiego.

„Kwadrans Literacki” – audycje nadawano od 5 marca 1960 roku, w każdą sobotę. Miał on zastąpić zarówno „Na czerwonym indeksie”, jak i „Kącik Literacki”. Początkowo nadawano prozę, wiersze i eseistykę emigracyjną. Ponadto przytaczano fragmenty, które omawiano i recenzowano. Wśród autorów znaleźli się m.in.: Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Sułkowski, Witold Gombrowicz, Józef Łobodowski, Władysław Broniewski, Czesław Miłosz. W latach 60-tych omawiano głównie prozę uchodźców z PRL-u – Marka Hłaski i Leopolda Tyrmanda. W miarę jak pojawiało się coraz więcej pism literackich, poszerzano krąg krajowych autorów i tytułów.